Hooggevoeligheid
Hooggevoeligheid bij kinderen
(Hoog)gevoeligheid
Zoals sommige kinderen intelligenter zijn dan anderen, zo zijn sommige kinderen gevoeliger dan anderen. Iemand die zeer gevoelig is, noemen we hooggevoelig.
(Hoog)gevoelige kinderen worden geboren met een uitermate gevoelig zenuwstelsel/lichaamsysteem, dat veel van wat er wordt waargenomen, (prikkels) verwerkt. De binnenkomende informatie wordt nauwkeuriger en op een dieper niveau verwerkt en geanalyseerd, dan bij de meeste kinderen. (Hoog)gevoelige kinderen verwerken prikkels van buitenaf en van binnenuit complexer. Hierdoor zijn ze ook eerder vermoeid en overweldigd (overprikkeld).
Stel je voor dat je een supermarkt binnenloopt. Een (hoog)gevoelig kind merkt bijvoorbeeld op dat:
er net croissantjes gebakken zijn,
er een fles limonade is gevallen omdat de vloer kleeft onder je voeten,
de TL lamp boven de kassa nodig vervangen moet worden omdat die knippert,
de kassière bijna uit haar vel barst van boosheid,
de moeder die voor je in de rij staat doodmoe is en onrustig wordt van haar jengelende kind,
en je realiseert je dat je bent vergeten iets te eten voor je wegging waardoor je je nu slap voelt.
Een minder gevoelig kind constateert bijvoorbeeld alleen dat:
de kassière vandaag chagrijnig is,
het kind voor je in de rij vervelend is en,
dat het wachten bij de kassa lang duurt.
Alle kinderen zijn gevoelig en aangezien ze zich daarin nog niet kunnen beschermen, ook kwetsbaar. Bij hooggevoelige kinderen met een extra gevoelig lichaamsysteem komen de dagelijkse indrukken nog heftiger binnen dan bij het gemiddelde kind. Ze zijn gevoeliger voor wat er in hun omgeving gebeurt en voelen snel aan wat er in de ander omgaat. Dit heeft gevolgen voor hun ervaringen en de ontwikkeling van hun eigenwaarde.
Voor deze kinderen en hun omgeving is het belangrijk bewust te zijn van wat de gevoeligheid in het dagelijks leven inhoudt, te accepteren dat die gevoeligheid er is en een manier te vinden om er op een constructieve manier mee om te gaan. Dan kunnen ze ook de kracht van hooggevoeligheid gaan ervaren en in zijn/haar volle eigenheid de weg naar zijn/haar levensvervulling kan ontdekken en bewandelen. Belangrijk is te beseffen dat hooggevoelige kinderen de potentie hebben zich te ontwikkelen tot wonderlijke, sterke, zelfbewuste en getalenteerde volwassenen. Hun creativiteit, intuïtie en zorgzaamheid zijn hen hulpzaam gedurende hun hele leven. Ze zijn ijverig en coöperatief, hebben een rijk gevoelsleven en een groot empathisch vermogen.
In de coaching van hooggevoelige kinderen begeleid ik hen in het leren herkennen, erkennen en omgaan van en met hun hooggevoeligheid en deze te transformeren van valkuil naar kwaliteit, d.m.v. individuele begeleiding of groepsbegeleiding vanaf 9 jaar in de Mindfulness Meditatie Cursus. Bij jonge kinderen coach ik vooral de ouders in het geven van uitleg over hooggevoeligheid en geef ik specifieke adviezen om hun hooggevoelig kind zo goed mogelijk te kunnen begeleiden. Kinderen zijn spiegels voor hun ouders. Hooggevoelige kinderen houden een vergrootglas voor. Wanneer ik ouders coach in de begeleiding van hun hooggevoelig kind, vraag ik of zij ook bereid zijn om naar hun eigen persoonlijke ontwikkeling te willen kijken.
Kenmerken van hooggevoelige kinderen
Gevoelige lichaamsysteem
De 5 zintuigen
Elk moment van de dag doen we indrukken op. Dit gebeurt via de zintuigen, de ogen, neus, oren, mond en huid (alles wat je aan de buitenkant van je lichaam voelt). Hooggevoelige kinderen verwerken zintuiglijke indrukken intenser en uitgebreider.
De ogen
Hooggevoelige kinderen nemen veel waar. Ze herkennen de kleinste veranderingen en details, bijvoorbeeld een poster in het klaslokaal die verhangen is, het nieuwe T-shirt dat je aan hebt, een plant die te weinig water heeft gehad en een beetje slap hangt. Dit waarnemen kost tijd, het kind doet er dus langer over om iets tot zich te laten doordringen. Gun de kinderen deze tijd ook. Een kind wat alles ziet is sneller afgeleid. Tijdens een gesprek zal het kind bijvoorbeeld opmerken dat er een vrachtwagen is langsgereden met twee strepen, terwijl jij die vrachtwagen niet eens hebt opgemerkt.
Hooggevoelige kinderen kunnen gevoelige ogen hebben, bijvoorbeeld licht snel ‘fel’ noemen. Ze kunnen last ervaren van zonlicht in hun ogen of een TL buis.
Kleuren hebben een grote invloed op een hooggevoelig kind. Kleuren die het kind erg aanspreken kunnen een gunstige invloed hebben op het kind.
De Neus
Het hooggevoelige kind kan zeer gevoelig zijn voor geuren. De reuk is een zeer fundamenteel zintuig. Geuren kunnen zo indringend zijn dat je er akelig van wordt. Een aangename geur in de klas of huis kan voor een kind met een sterke geurwaarneming prettig zijn.
De Oren
Hooggevoelige kinderen kunnen een gevoelig gehoor hebben. Ze kunnen scherp horen en een geluid snel ‘hard’ noemen. Een langsrijdende auto kan overkomen als een trein, en een trein als een laag over vliegende straaljager. Een hooggevoelig kind kan schrikken van een plotseling overgaande telefoon alsof er vlakbij een ballon knalt. Hard praten of zelfs schreeuwen heeft een enorme impact op hen. Ook gefluister merken ze direct op.
De Mond
Als de smaak bijzonder goed is ontwikkeld kan er sterk gereageerd worden op de smaak en samenstelling van het eten. Eten kan al snel scherp of te flauw zijn. Sommigen houden niet van gemengd eten of van ingewikkelde smaken of brokje in de soep of in het toetje.
De Huid
Bij een hooggevoelig kind kan de huid heel gevoelig zijn; een trui prikt al gauw, een broek zit al snel te strak, een labeltje aan de binnenkant van een trui kriebelt, sokken zijn te ruw. Een zilveren armband of natte mouw kan voor irritatie zorgen, zelfs het aanraken kan als onprettig worden ervaren. De hoofdhuid kan heel gevoelig zijn, haren kammen en borstelen kan pijnlijk zijn. Een hooggevoelig kind kan meer pijn ervaren. Als een kind zich heeft bezeerd neem het dan serieus en wuif het gedrag niet weg met ‘het valt wel mee’. Dat voorkomt een hoop ergernis zowel bij het kind als bij jezelf. Een kind wat een gevoelige tastzin heeft, zal moeite hebben om zijn jas op te hangen als het erg druk is in de gang. Al die mensen die kunnen het kind onverwacht aanraken, waardoor het kind extra prikkels ervaart, die verwerkt moeten worden.
Overige lichamelijke gevoeligheid:
Allergieën komen bij hooggevoelige kinderen vaak voor, bijvoorbeeld voedselallergieën. Ze kunnen heftig reageren op voor hen ongeschikte voeding en drank of gebrek aan voeding of drinken op tijd.
Hooggevoelige kinderen zijn gevoelig voor temperatuur, ze vinden het gauw te warm of te koud.
Wanneer ze schrikken, schrikken ze heel erg en de adrenaline is letterlijk voelbaar in hun lichaam.
Ook allerlei andere lichamelijke klachten bijvoorbeeld, vermoeidheid hoofd- en buikpijn, waarvoor geen oorzaak gevonden wordt, komen meer dan gemiddeld voor bij hooggevoelige kinderen. Door overprikkeling kan een kind ook lichamelijke klachten krijgen.
In zekere zin is het lichaam van hooggevoelige kinderen ontworpen om nauwkeuriger te kunnen waarnemen en evalueren wat het lichaam binnenkomt.
Naast prikkels via de zintuigen, het lichaam, komen er ook prikkels van binnenuit. Dit zijn bijvoorbeeld de belevingen en gevoelens van het kind.
Empathisch vermogen:
Het empathisch vermogen van hooggevoelige kinderen is heel sterk.
Wat is empathie
Empathie is een ander woord voor gevoeligheid of inlevingsvermogen, de kunde of vaardigheid om je in te leven in de gevoelens van anderen.
Het empathisch vermogen speelt een hoofdrol bij emotionele intelligentie; je kunnen inleven in anderen draagt bij tot het kunnen begrijpen van emoties van anderen en de communicatie met je medemens. Zonder empathie praat je langs elkaar heen, of ontstaan er meningsverschillen.
Empathie kun je leren, het is een aangeboren vaardigheid. Zonder empathie zijn we enkel en alleen aangewezen op ons intellect om te proberen onze emoties te duiden. Het intellect is niet de aangewezen manier om over emoties te communiceren. Daar hebben we empathie voor.
Het empathisch vermogen is nog een zintuig dat je ter beschikking staat.
Met ons empathisch zintuig nemen we niet-verbale communicatie waar op emotioneel vlak. Empathie completeert onze zintuigen door ons emotionele informatie te verschaffen.
Hooggevoelige kinderen vinden het vanzelfsprekend om via non-verbale communicatie met je te communiceren; ze sturen je graag een ‘beeld’ wanneer ze iets duidelijk willen maken. Komt er te veel op hen af dan merk je dat aan hun grote en of angstige ogen. Voor hen is het uitspreken van woorden die aangeven dat ze iets niet willen of dat iemand over hun grenzen gaat nét zo moeilijk als het voor een rationeel mens kan zijn om zijn emoties te moeten tonen. Ook in hun waarneming van anderen zijn hooggevoelige kinderen sterk gericht op lichaamstaal, dus iemands houding en gezichtsuitdrukking. Als je als ouder/leerkracht een instructie geeft, dan zullen ze allereerst visueel waarnemen hoé je vertelt en daarna in zich opnemen wát je vertelt.
Voorbeelden van een sterk empathisch vermogen bij hooggevoelige kinderen:
Vaak zie je dat ze zich het lot aantrekken van kinderen die het moeilijk hebben.
Een nieuw kind in de klas, zal meteen worden uitgenodigd om te komen spelen. Wordt een kind gepest, dan zal het hooggevoelige kind meteen aan de bel trekken.
Hooggevoelige kinderen voelen emoties vaak en diep.
Voor hun gevoel kun je de emoties van hun gezicht lezen.
Hooggevoelige kinderen kunnen emoties niet gemakkelijk van zich af zetten. Zijn ze eenmaal verdrietig of overstuur, dan kunnen ze niet gewoon de knop omzetten en het naast zich neerleggen.
Hooggevoelige kinderen raken gemakkelijk gekwetst of overstuur.
Een belediging of een onaardige opmerking heeft een grote uitwerking op hen.
Vandaar dat ze proberen conflicten te vermijden. Ze hebben een hekel aan ruzie en andere vormen van confrontatie omdat ze zo’n last hebben van de negativiteit ervan.
Hooggevoelige kinderen worden enorm beïnvloed door de emoties waarvan ze getuige zijn.
Ze leven diep mee met het lijden van anderen. Veel hooggevoelige kinderen kijken niet naar droevige films of het nieuws omdat ze geen raad weten met de dingen die hen diep raken en waarvan ze niet los kunnen komen.
Hooggevoelige kinderen zijn zich sterk bewust van de schoonheid in de kunst, de muziek en de natuur.
Kinderen zijn op een leeftijd dat ze nog niet het vermogen hebben om iets bij een ander te laten. Met name hooggevoelige kinderen zullen wanneer ze iets waarnemen snel denken: het ligt aan mij. Dat kan leiden tot onzekerheid en schuldgevoel.
Het uiteindelijke doel van empathie is gewoon dat kinderen weer contact krijgen met zichzelf, waardoor ze hun leven van binnenuit verbeteren, meer zelfvertrouwen krijgen en in staat zijn om krachtig met hun (hoog)gevoeligheid te kunnen omgaan.
Overprikkeling
Overprikkeling ontstaat:
Als er door de zintuigen een teveel aan prikkels wordt ontvangen ten opzichte van de verwerking van die prikkels in het zenuwstelsel. Een ‘file’ van onverwerkte prikkels ontstaat, waardoor hooggevoelige kinderen niet meer in staat zijn adequaat op prikkels te reageren. Er vindt een over- of onderreactie plaats.
‘Je kunt je voorstellen dat een kind de dag begint met een volle tank en dat er bij elke ervaring die wordt verwerkt, net als bij een gereden kilometer, een bepaalde hoeveelheid wordt verbruikt (of je kind start niet met een volle tank, bij ziekte of slechte/korte nacht). Het is belangrijk dat het kind leert om te gaan met het gebruik van de brandstof en leert wat te doen bij een lege tank’.
Hooggevoelige kinderen kunnen de meest uiteenlopende reacties geven/gedrag vertonen bij overprikkeling;
Willen alleen zijn, mijden contact, trekken zich terug,
lijken afwezig te zijn, sloom, vergeetachtig, ongemotiveerd.
worden angstig, gedeprimeerd of bedeesd,
worden emotioneel, huilerig of prikkelbaar,
vertonen druk en opgewonden gedrag,
krijgen woede-uitbarstingen
hebben concentratieproblemen (gevoelige kinderen zijn nogal snel afgeleid omdat ze zo veel dingen opmerken. Maar hun diepe verwerkingsproces overheerst meestal hun afleidbaarheid, d.w.z. dat ze in een rustige omgeving en zonder zorgen aan hun hoofd een groot concentratievermogen hebben).
trekken zich terug in eigen fantasiewereld of dissociëren,
laten een overspannen perfectionisme zien,
krijgen psychosomatische klachten.
Hoe dan ook, als de overprikkeling verdwijnt, is er niets met hen aan de hand.
Fysiek kan overprikkeling gemeten worden door autonome reacties als een versnelde hartslag, meer transpireren, grotere pupillen, ogen meer dicht houden of knipperen, frunniken en slechtere coördinatie over spieren.
Leer herkennen welk (ongewenst) gedrag wordt veroorzaakt door tijdelijke of chronische overprikkeling.
Als je een bepaald gedrag probeert te stoppen, erken dan eerst tegenover het kind de oorzaak van het gedrag, door bijvoorbeeld te zeggen: ’Je zult je nu wel heel erg overspoeld voelen’. Vervolgens stel je iets voor om de overprikkeling de baas te kunnen worden, zoals: ’Misschien is het goed om even rustig op je kamer te gaan zitten’. En op een bepaald moment opper je een manier om er de volgende keer mee om te gaan: ’Als je zo overspoeld wordt, kom dan maar naar me toe voordat je zo van streek raakt’.
Hooggevoelige kinderen die wat ouder zijn kunnen zelf leren herkennen wanneer ze (bijna) overprikkeld zijn. Ze kunnen dan overleggen met de ouder/leerkracht om even iets rustigs te doen, zodat ze zelf meer verantwoordelijkheid krijgen om hun overprikkeling te reguleren.
Het laten betijen van een overprikkeld kind kost minstens 20 minuten. Je kunt overprikkeling dus beter voorkomen. Als een kind altijd overprikkeld raakt bijvoorbeeld op school, dan zal het school gaan associëren als onveilig en durft het niet meer.
Rust, regelmaat en structuur is heel belangrijk. Probeer overprikkeling zoveel mogelijk te voorkomen en weet hoe er mee om te gaan.
Visueel-Ruimtelijk denken
Hooggevoeligheid lijkt samen te hangen met sterk actieve functies van de rechterhersenhelft. Kijken we naar het verwerken van informatie dan is de rechterhersenhelft verbonden met visueel-ruimtelijk denken. Bij hooggevoelige kinderen is zowel het visuele als het ruimtelijke aspect belangrijk waarop ze informatie opdoen en verwerken. Dus ‘zien’ gaat voor ‘horen’, beelden gaan voor woorden en ze letten erg op de indeling van de ruimte om hen heen:
Ze denken en leren in beelden. Visuele ondersteuning is belangrijk.
Ze nemen veel woorden en zinnen letterlijk, omdat er meteen een beeld bij is. Bij het woord ‘monsterlijk’ zullen ze waarschijnlijk een plaatje van een monster in hun hoofd zien. Daarmee hebben ze een verkeerde associatie bij dit woord. Leg daarom een woord goed uit en koppel er een beleving aan door te vragen naar eigen ervaringen. Geef bovendien opdrachten die een juist beeld bij een kind oproepen, bijvoorbeeld: niet ‘hou op met rennen’, maar ‘Ga zitten’.
Hooggevoelige kinderen zijn gericht op het grote geheel. Ze begrijpen details wanneer ze weten wat deze voor plek hebben binnen een ruimere context. Liever dan alleen met een autootje spelen, bouwen ze eerst een stad waarbinnen dat autootje dan een duidelijke plek en betekenis heeft. Liever dan losse letters of woordjes te leren, gebruiken ze de woordjes in een zin of verhaal.
Hooggevoelige kinderen kunnen moeite hebben met structuurwisselingen.
Bijvoorbeeld als ze op vakantie gaan naar een nieuwe onbekende omgeving met onbekende mensen. Ook op school zie je dit terug tijdens lessen. Een verandering van spelling naar rekenen kan tot verwarring leiden. In bepaalde lesmethode wisselt voortdurend de oplossingsstrategie, bijvoorbeeld bij rekenen: eerst een telraam, dan een rekenlijn, dan sommen naast elkaar, dan sommen onder elkaar. Hier kunnen ze van in de war raken. Ze hebben meestal baat bij één oplossingsstrategie.
Hooggevoelige kinderen hebben behoefte aan een vaste ordening.
Met hun ogen willen ze graag iedere dag hetzelfde beeld waarnemen. Ze weten dan waar ze aan toe zijn. Ze ervaren houvast en veiligheid. Indien het beeld dat ze waarnemen verandert, willen ze graag zien dát het verandert (ze willen er bij zijn) of vooraf verteld krijgen dat het veranderd gaat worden. Een nieuwe situatie of nieuwe omgeving betekent voor deze kinderen nog onbekende ordening. Ze zullen eerst terzijde willen gaan staan om de ordening waar te nemen (kat uit de boom kijken). Hoe verhouden de ‘delen’ zich ten opzichte van elkaar? Hoe is de dynamiek? Hebben ze het complete beeld in zich opgenomen en hebben ze hun eigen rol daarin duidelijk dan pas zullen ze ‘toetreden’ tot de situatie. Ze hebben vaak moeite met verandering. Ze weten immers niet wat hen te wachten staat en kunnen zich daar veel zorgen om maken.
Hooggevoelige kinderen kunnen behoefte hebben om een verbinding te leggen met thuis en bijvoorbeeld school.
Ze willen regelmatig iets van zichzelf meenemen om te laten zien. Dat gaat verder dan ‘ik heb iets nieuws en dat wil ik meenemen’. Een knuffel bijvoorbeeld vertegenwoordigt thuis en waaneer de knuffel meegaat naar school of andere omgeving dan worden ‘thuis’ en deze ‘andere omgeving’ met elkaar verbonden. Ook een vaste plek aan tafel of op school in de kring met eigen stoeltje vinden ze fijn
Tips voor ouders/verzorgers en leerkrachten
De omgang van de ouder of leerkracht met het kind: rustig, positief, bemoedigend, open, eerlijk, duidelijke en liefdevol
De sfeer is heel belangrijk in huis en op school.
Let op je stemgebruik. Ben duidelijk maar let op met verheffen van je stem of heel hard praten.
Geef duidelijke regels, helder en positief geformuleerd en ondersteund door visuele informatie.
Let op de inrichting van het huis/lokaal: rustig, ruim, goed verlicht, schoon, goed geventileerd, weinig geluid, niet te veel voorwerpen en kleuren. Houd de slaapkamer rustig.
Wissel drukke en rustige activiteiten af. Wissel binnen en buiten spelen met elkaar af.
Beperk het moeten nemen van beslissingen. Maak de keuzes klein: bijvoorbeeld uit 2 dingen laten kiezen.
Wees creatief. Omdat jonge kinderen zich verbaal nog niet goed kunnen uiten is het heel belangrijk dat ze een beweging naar buiten kunnen maken om dingen te uiten en te verwerken. Ga met hen schilderen, kleien, bewegen, naar de bossen etc.
Houd overprikkeling in de gaten. Probeer dit zoveel mogelijk te voorkomen en ga hier op een goede manier mee om. Voorkom onnodige overprikkeling. Wees je ervan bewust dat jouw aandacht de overprikkeling groter kan maken (bijv. direct aankijken). Leer herkennen welk ongewenst gedrag wordt veroorzaakt door tijdelijke of langdurige overprikkeling.
Evenwicht tussen pushen en beschermen, probeer in te voelen wanneer een kind een duwtje moet krijgen en wanneer je hem met rust moet laten.
Geef de ruimte om in hun eigen tempo te integreren,
Deel een taak op in stapjes.
Informeer ruim van te voren over veranderingen of speciale uitjes of gebeurtenissen,
Wees voorzichtig met gedachten hardop uit te spreken.
Verdiep je in de leerstijl van de kinderen,’(kijk of het kind op andere manieren aan kan geven over de juiste kennis te beschikken)
Motiveer het kind om zelf met oplossingsstrategieën aan te komen,
Leer het kind van te voren te bedenken hoe het een opdracht gaat aanpakken.
Geef ruimte voor het ervaren van de ( les)stof,
Communiceer duidelijk en helder. “Doen wat je zegt, en zeggen wat je doet”.
Gebruik geen strenge straffen maar een vriendelijk terechtwijzing.
Bekijk je klas vanuit het perspectief van het kind (licht, rommel etc),
Help ze bij de sociale problemen die ze ondervinden (pesten),
Om met een gevoelig kind om te gaan is respect voor de werkelijkheid van zijn ervaring wezenlijk,
Heb niet steeds de neiging om te corrigeren, waardoor de nadruk komt te liggen op dat wat niet goed gaat.
Neem angsten serieus, ook al lijken ze jou nog zo onbeduidend of irreëel
Vermijd emotionele uitvallen.
Stel grenzen maak ze zichtbaar en tastbaar.
Let op je woordgebruik: ipv Niet aankomen: Dat moet blijven staan.
Ben eerlijk over je eigen gevoel. Wanneer je aangeeft dat het goed met je gaat terwijl je dit eigenlijk niet voelt, zal een kind dit voelen en onzeker worden omdat het kind dit op zichzelf zal gaan betrekken. Ze voelen sferen en stemmingen heel goed aan.
Het is belangrijk dat kinderen lichaamsbesef hebben en krijgen.
Gevoelens voelen ze veel in hun buik. Onaangename gevoelens vinden ze niet fijn om te voelen dus trekken ze zich terug uit de buik en gaan hoger ademhalen, vanuit de borst. En vervolgens gaan ze piekeren in hun hoofd. Aanleren van de buikademhaling is dus heel belangrijk. Ook het met beide voeten op de grond staan (aarden). Dan wordt hun hoofd rustig, staan ze steviger in het leven en krijgt hun gevoelsleven bestaansrecht.
Kinderyoga/meditatie/mindfulness kan het kind rust en kracht bieden. De body, heart en mindfulness training Harmoni3
is heel geschikt voor kinderen om te leren omgaan met hun hooggevoeligheid. Leer kinderen de beide hersenhelften combineren om beter te leren/automatiseren bijvoorbeeld gooi een balletje naar elkaar terwijl je de tafels opzegt, laat een letter kleien of schilderen, mandala’s kleuren etc.
Direct contact met de natuur is van wezenlijk belang voor de fysieke en emotionele gezondheid van hooggevoelige kinderen. nemen gedetailleerder, subtieler en intenser waar,
Let op prikkels van buitenaf, ze zijn hier gevoelig voor en vaak voelen ze zich hierdoor niet op hun gemak,
Geef de kinderen meer tijd om indrukken te laten verwerken.
Weet dat ze minder goed functioneren als ze geobserveerd of geëvalueerd worden. Geef duidelijk van te voren aan dat dit gaat gebeuren, door wie, hoe lang en waar en of er iemand bij is die veilig is. Het is belangrijk dat ze weten wat er van hen verwacht wordt.
Weet dat ze relatief meer en sneller last van stress, spanning en fysieke klachten, zoals hoofdpijn, allergieën, maag/darmklachten, chronische vermoeidheid etc. hebben.
GROEI IN BEWUSTZIJN